«ΦΑΣΙΣΜΟΣ – ΝΑΖΙΣΜΟΣ – ΝΕΟΝΑΖΙΣΜΟΣ: “Εάν αυτό είναι άνθρωπος” – «Μαθήματα από τη δημοκρατία της Βαϊμάρης»…

Προχθές, Τετάρτη, 27-3-’13, το Πολιτιστικό Τμήμα του ΣΥΡΙΖΑ/ΕΚΜ Μαγνησίας –πραγματοποίησε αντιφασιστική εκδήλωση με θέμα: «ΦΑΣΙΣΜΟΣ – ΝΑΖΙΣΜΟΣ – ΝΕΟΝΑΖΙΣΜΟΣ: “Εάν αυτό είναι άνθρωπος”».

Ομιλητές στην εκδήλωση ήσαν: Ο Δημήτρης Παπαχρήστος (εκφωνητής στα γεγονότα του Πολυτεχνείου ’73), συγγραφέας, δημοσιογράφος,  ο Πολυμέρης Βόγλης, καθηγητής ιστορίας στο Παν/μιο Θεσσαλίας και η Ρίκα Μπενβενίστε, επίσης ιστορικός, καθηγήτρια στο Παν/μιο Θεσσαλίας.

Ακούστηκαν μουσική και τραγούδια από το δίσκο του Μίκη Θεοδωράκη «Μαουτχάουζεν» από τους συντρόφους Γιάννο Νικολάου και Εύα Δημοκωστούλα.

Ποιήματα του Μπρεχτ και του Ρίτσου απήγγειλαν οι ηθοποιοί  Σταμάτης Παγασαίος και Δήμητρα Κυρατσούδη.

Ο υπότιτλος του θέματος της εκδήλωσης: «Εάν αυτό είναι άνθρωπος» παραπέμπει στον τίτλο του περίφημου βιβλίου του Ιταλοεβραίου συγγραφέα Πρίμο Λέβι ο οποίος έζησε τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων στο Άουσβιτς.

«Πολλοί λαοί ή άτομα συμβαίνει να θεωρούν περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά ότι “κάθε ξένος είναι εχθρός” (…) Όταν αυτή η ανομολόγητη αλυσίδα αποτελέσει τη μείζονα πρόταση ενός συλλογισμού, τότε στο τέλος της αλυσίδας βρίσκονται τα στρατόπεδα.

Το Άουσβιτς υπήρξε – και το Άουσβιτς δεν τέλειωσε ποτέ: τα Άουσβιτς υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν επειδή τα φτιάχνουν άνθρωποι σαν όλους εμάς, ή όλοι εμείς· κι ακόμη, πως όσο λησμονούμε τη βεβαιότητα να ακουστεί ξανά το κοφτό σιγανό “wstawac” (εγέρθειτι) ένα πρωί, τόσο μεγαλώνει ο κίνδυνος να είμαστε εκείνοι που θα το προφέρουμε. Και μετά τις θηριωδίες του ναζισμού ο φασισμός ήταν ακόμα παρών, αλλά κρυμμένος μέσα στο κουκούλι του. Προετοίμαζε την αλλαγή του για να εμφανιστεί ξανά με καινούργιο πρόσωπο, μη αναγνωρίσιμο, πιο αξιοσέβαστο, προσαρμοσμένος στις καινούργιες συνθήκες ενός κόσμου ο οποίος έβγαινε από την καταστροφή που ο ίδιος ο φασισμός είχε προκαλέσει…» (Πρίμο Λέβι, Εάν αυτό είναι άνθρωπος)

Τώρα που το «αυγό του φιδιού έσπασε» και το «τέρας» κυκλοφορεί ανάμεσά μας και μας απειλεί και πάλι, χρέος κάθε αριστερού, δημοκρατικού και προοδευτικού πολίτη είναι να αντισταθεί ατομικά και συλλογικά με όλες του τις δυνάμεις, για να μην επιτρέψουμε στο «τέρας» να μας επιβληθεί, για να μην ξαναζήσει η πατρίδα μας και η Ευρώπη μια νέα τραγωδία, τη φρίκη του νεοναζισμού… ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ ΦΑΣΙΣΜΟΣ!

«Δεν έχω να υποδείξω τίποτα σε κανένα. Περιορίζομαι μόνο να θυμίσω ότι υπάρχουν δύο μεγάλες αρετές: η ανεκτικότητα και ο σεβασμός στη διαφορετικότητα. Κι αυτό είναι ένα μάθημα που το μάθαμε πληρώνοντας ακριβά και που δεν πρέπει να το ξεχάσουμε ποτέ» (Κλοντ Λεβί-Στρος)

(από το δελτίο τύπου για την εκδήλωση)

-«Μαθήματα από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης»…

(Στις 30 Ιανουαρίου 1933 ο Χίντενμπουργκ ανέθεσε στον Χίτλερ την καγκελαρία του Ράιχ, υπογράφοντας την πράξη θανάτου της δημοκρατίας και την επικράτηση των απολυταρχικών και εθνικιστικών δυνάμεων. Ήδη από το 1923 Βαυαροί στασιαστές, μεταξύ των οποίων ο Αδόλφος Χίτλερ, είχαν συλληφθεί έπειτα από την αποτυχία του Πραξικοπήματος του Μονάχου για την ανατροπή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.)

-Παραθέτω εδώ τη μία από τις τρεις ομιλίες της εκδήλωσης, αυτή του καθηγητή Πολυμέρη Βόγλη, με τίτλο «Μαθήματα από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης»:

«Το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα, όπως είναι η πλήρης ονομασία του ναζιστικού κόμματος, εισβάλει ξαφνικά στην κεντρική πολιτική σκηνή της Γερμανίας στις εκλογές του 1930. Ενώ μέχρι τότε ήταν ένα μικρό κόμμα, τότε μετατρέπεται σε μεγάλη πολιτική δύναμη. Στις εκλογές του 1928 το ναζιστικό κόμμα είχε λάβει 809.000 ψήφους (2.5%) και είχε εκλέξει 12 βουλευτές, δύο χρόνια μετά έλαβε 6.400.000 ψήφους (18.3%) και είχε εκλέξει 107 βουλευτές. Τον Ιούλιο του 1932, δύο χρόνια μετά, επρόκειτο να γίνει το πρώτο κόμμα με το εντυπωσιακό ποσοστό 37,4%.

Το ναζιστικό κόμμα ήταν ένα σχετικά καινούργιο κόμμα, είχε ιδρυθεί το 1920 ως μετεξέλιξη του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος το οποίο είχε ιδρυθεί το 1919. Το Εθνικοσιαλιστικό Κόμμα ήταν ένα από τα πολλά εθνικιστικά κόμματα και οργανώσεις που είχαν ξεπηδήσει μετά τη λήξη του Α ΠΠ και την ήττα της Γερμανίας. Ο εθνικισμός, είχε βαθιές ρίζες στη Γερμανία όπως και σ’ όλη την Ευρώπη, αλλά δεν υποχώρησε λόγω του πολέμου αντίθετα μετά το 1918 διαδόθηκε και έγινε πολύ πιο επιθετικός. Οι λόγοι για τον παροξυσμό του εθνικισμού στη Γερμανία ήταν βασικά δύο: αφενός η ήττα της Γερμανίας και η συνθήκη των Βερσαλλιών και αφετέρου η απειλή του κομμουνισμού. Το ναζιστικό κόμμα θα μπολιάσει τον εθνικισμό με τον αντισημιτισμό, ο οποίος είχε ιδιαίτερη απήχηση στη γερμανική κοινωνία.
Ο ναζισμός έχει απήχηση, όπως έχει επισημάνει ο Πάξτον σε μια εξαιρετική μελέτη του, επειδή δεν απευθύνεται τόσο στη λογική όσο στα υφέρποντα πάθη και το συναίσθημα. Στις ομιλίες του ο Χίτλερ συστηματικά και επιδέξια καλλιεργούσε τα συναισθήματα του φόβου και του μίσους. Από τη μια ήταν ο φόβος της κοινωνικής αποσύνθεσης και της ηθικής και βιολογικής παρακμής του έθνους, ο κίνδυνος των εξωτερικών και εσωτερικών εχθρών που κινούνταν συνομωτικά κατά της πατρίδας και της φυλής. Από την άλλη πλευρά ήταν το μίσος ως κίνητρο για τη δράση εναντίον όλων όσοι ήταν υπεύθυνοι για την παρακμή του έθνους.
Η άνοδος της δύναμης του ναζιστικού κόμματος στη δεκαετία του 1920 μπορεί να μην ήταν εντυπωσιακή αλλά πάντως ήταν αξιοπρόσεκτη. Το 1921 είχε 3.000 μέλη, δύο χρόνια αργότερα το 1923 είχε 55.000 μέλη. Την ίδια εποχή είναι που θα επιχειρήσει για πρώτη φορά να εισβάλει βίαια στην κεντρική πολιτική σκηνή, με το «πραξικόπημα της μπυραρίας» στο Μόναχο το Νοέμβριο του 1923. Ο Χίτλερ καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια φυλακή αλλά βγήκε από τη φυλακή 8 μήνες μετά την καταδίκη του. Το εθνικοσιαλιστικό κόμμα τέθηκε εκτός νόμου, το 1925 ήταν ξανά νόμιμο. Η ευμένεια της δικαιοσύνης απέναντι στους εθνικιστές και τους ναζί οφείλεται στο ότι η Δημοκρατία της Βαϊμάρης σε όλους τους τομείς και τους θεσμούς, όπως στρατός, εκπαίδευση, δικαιοσύνη συνέχισε να στελεχώνεται από ανθρώπους που είχαν υπηρετήσει τον Κάιζερ. Έτσι στην καρδιά των θεσμών συνέχισαν να υπηρετούν άτομα κυρίως από ανώτερα στρώματα, γαλουχημένοι με τα ιδανικά του εθνικισμού και της αυτοκρατορίας, συντηρητικούς, χωρίς καμιά εμπιστοσύνη στη δημοκρατία.
Η οικονομική κρίση του 1929 έθεσε σε δοκιμασία το πολιτικό σύστημα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ο «συνασπισμός» της Βαϊμάρης, δηλαδή η συνεργασία του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος με τα φιλελεύθερα-κεντρώα κόμματα (το Κόμμα του Κέντρου, το Δημοκρατικό Κόμμα και το Λαϊκό Κόμμα) κλονίστηκε. Σχηματοποιώντας λίγο, θα έλεγα ότι στο υπόβαθρο της πολιτικής κρίσης ήταν η διάλυση της συναίνεσης μεταξύ εργατικών και μεσαίων στρωμάτων, που εκφραζόταν μέσα από το «συνασπισμό» της Βαϊμάρης. Οι διαφωνίες για την αντιμετώπιση της ανεργίας και του δημοσιονομικού προβλήματος θα βρεθεί στο επίκεντρο της διαμάχης των εταίρων της κυβέρνησης Μύλλερ. Από τη μια πλευρά οι Σοσιαλδημοκράτες υποστήριζαν την αύξηση της φορολογίας για να καλυφθούν οι δαπάνες των επιδομάτων ανεργίας, και από την άλλη το Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα που υποστήριζε μείωση των επιδομάτων της ανεργίας και αύξηση των εισφορών των εργαζομένων. Η πτώση της κυβέρνησης Μύλλερ τον Μάρτιο του 1930 και στην αρχή του τέλους της Βαϊμάρης. Η πολιτική του επόμενοι καγκελάριου Μπρύνινγκ κινήθηκε στην κατεύθυνση της συντριβής του κοινωνικού κράτους που είχε οικοδομηθεί στα χρόνια της Βαϊμάρης. Τα αποτελέσματα ήταν τραγικά: ούτε η κατάσταση της γερμανικής οικονομίας, ενώ η ανεργία σημείωσε ρεκόρ φθάνοντας το 40% του ενεργού πληθυσμού το 1932. Πάντως δεν ήταν οι άνεργοι αυτοί που στράφηκαν στον Χίτλερ. Το 1932 το μεγαλύτερο ποσοστό των ψηφοφόρων του Ναζιστικού Κόμματος προερχόταν από τα μεσαία στρώματα και τις αγροτικές περιοχές –άλλωστε τα 2/3 των μελών του Ναζιστικού Κόμματος προερχόταν από μικροαστικά στρώματα. Άρα δεν ήταν η ανεργία και η περιθωριοποίηση που έσπρωξαν ένα μεγάλο τμήμα της γερμανικής κοινωνίας στους ναζί, αλλά περισσότερο ο φόβος της προλεταριοποίησης των μεσαίων στρωμάτων.

Υπήρχε δυνατότητα να αποτραπεί η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία; Το ενδιαφέρον είναι ότι η εκλογική δύναμη του ναζιστικού κόμματος για πρώτη φορά φαινόταν να συρρικνώνεται. Μεταξύ των εκλογών του Ιουλίου και των εκλογών του Νοεμβρίου 1932 το ποσοστό του μειώθηκε κατά 10%. Για μια σειρά από λόγους τα κόμματα δεν έκαναν τίποτα για να αποτρέψουν την κατάληψη της εξουσίας από τον Χίτλερ. Η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας σε βάρος της κοινοβουλευτικής και η πολιτική αστάθεια, οδήγησαν τα συντηρητικά κόμματα να αναζητήσουν αυταρχικές λύσεις. Προτιμήθηκε η λύση Χίτλερ επειδή θεωρούσαν ότι θα μπορούσαν να τον ελέγχουν. Εάν οι αστικές δυνάμεις ήταν διατεθειμένες να συνεργαστούν με τον Χίτλερ, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα και το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν για να αποτρέψουν αυτήν την εξέλιξη.
Η συζήτηση για την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία και την κατάλυση της δημοκρατίας της Βαϊμάρης νομίζω ότι μπορεί να είναι πολλαπλά χρήσιμη σήμερα. Ο ναζισμός δεν αναπτύχθηκε σε «ιστορικό κενό», δεν έχει να κάνει με την ιδιοσυγκρασία των Γερμανών ούτε ήταν απλά το επίτευγμα ενός παράφρονα δημαγωγού. Ο ναζισμός εμφανίστηκε σε ένα περιβάλλον που ήταν ήδη πολύ διαδεδομένες οι ιδέες του εθνικισμού, του αντικομμουνισμού και του αντισημιτισμού. Ο ναζισμός μπόρεσε να αναπτυχθεί γιατί συνάντησε την ανοχή του κράτους και θεσμών όπως η δικαιοσύνη, ο στρατός και η εκπαίδευση. Τέλος, ο ναζισμός μπόρεσε να εδραιωθεί ως πολιτική δύναμη σε μια συγκυρία βαθιάς οικονομικής και πολιτικής κρίσης. Η αδυναμία των πολιτικών κομμάτων να αντιμετωπίσουν μια οικονομική κρίση που διέλυε την κοινωνία είχε ως συνέπειες αφενός να κλονιστεί το πλαίσιο του πολιτικού συστήματος που επέτρεπε τις συνεργασίες και αφετέρου να διοχετευθεί η κοινωνική δυσαρέσκεια και ο φόβος σε αντιδημοκρατικές δυνάμεις. Ίσως, τελικά το τελευταίο να είναι και το πιο σημαντικό. Στα τελευταία χρόνια της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, όλο και λιγότερες δυνάμεις πίστευαν στην αξία της δημοκρατίας, όλο και λιγότερες δυνάμεις ήταν διατεθειμένες να την υπερασπιστούν. Σε κάθε περίπτωση, μάλλον δεν είχαν καν αντιληφθεί το μέγεθος της απειλής που συνιστούσε ο Χίτλερ όχι μόνο για τη Γερμανία αλλά για ολόκληρο τον κόσμο.»

Single Post Navigation

← Older Entry

Newer Entry →